Fundacja Muzeum Historyczno-Wojskowe przy I Liceum Ogólnokształcącym im. M. Kopernika jest kontynuatorem tradycji Państwowego Gimnazjum Męskiego im. M. Kopernika, funkcjonującego w naszych murach w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej wielu absolwentów szkoły w różnych formacjach wojskowych oddało zdrowie i życie dla ojczyzny. Szczególnie szczycimy się żołnierzami Cichociemnymi, absolwentami naszej szkoły i innych szkół toruńskich, pamiętając 1 września o zapaleniu zniczy na ich grobach i w miejscach ich upamiętniających. Rocznica wybuchu II wojny światowej jest również okazją do przypomnienia ich sylwetek:
ppor. art. rez. Waldemar Mariusz SZWIEC, ps. „Robot”, „Jakub”, ur. 13.08.1919 w Chicago, w 1922 roku powrócił z rodziną do Polski, zamieszkał w Toruniu. Do 1926 r. uczeń szkoły powszechnej, następnie Gimnazjum im. M. Kopernika, gdzie w 1935 r. zdał egzamin dojrzałości. W trakcie nauki akademickiej odbył jednoroczną służbę wojskową w Centrum Wyszkolenia Artylerii Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej oraz w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii w Warszawie. Od 1 czerwca 1938 r. w 8 Dywizjonie Artylerii Przeciwlotniczej w Toruniu. Awansowany na stopień podporucznika od 20 października 1941 roku. Poległ w walce z Niemcami 13/14.10.1943 r. w Wielkiej Wsi pow. konecki. Tablica pamiątkowa umieszczona jest przy kościele św. Michała Archanioła ul. Rybaki 59.
por. sap. Stanisław Mateusz HENCEL, ps. „Pik”, ”Narwa”, ur. 21.09.1918 w Żyrardowie, od 1922 roku mieszkał w Toruniu, uczył się w szkole powszechnej, od 1928 r. w Państwowym Gimnazjum Męskim im. M. Kopernika, gdzie w 1936 roku zdał egzamin dojrzałości. Od 1 września 1936 roku był uczestnikiem kursu unitarnego Szkoły Podchorążych Piechoty, od 4 stycznia 1937 r. w Szkole Podchorążych Saperów. Awansowany na stopień podporucznika 1 września 1939. Zginął 29/30.10.1942 r. w samolocie lecącym do Polski na miejsce zrzutu, który rozbił się nad Norwegią. Symboliczny grób znajduje się na cmentarzu przy ul. Gałczyńskiego.
por. dypl. piech. Stanisław Jerzy SĘDZIAK, ps. „Warta”, „Oset”, „Wiatr”, ur. 7.09.1913 w Gwizdałach pow. węgrowski, zm. 2.08.1978 w Toruniu. Od 1934 roku w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Po jej ukończeniu w 1936 roku awansowany na stopień podporucznika. Od 1957 roku zamieszkiwał w Chełmży, od 1967 r. w Toruniu. Skok do kraju – 3/4.09.1942 r. w operacji lotniczej „Rheumatism”, ekipa IX. Zmarł 2.08.1978 r. w Toruniu. Pochowany na cmentarzu przy ul. Gałczyńskiego.
gen. Elżbieta ZAWACKA ps. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, ur. 19.03.1909 w Toruniu, uczyła się w miejskim Gimnazjum Żeńskim w Toruniu. W latach 1935-1936 była nauczycielką fizyki i gramatyki, opiekunką koła sportowego w Miejskim Gimnazjum Żeńskim w Toruniu, w czasie wolny żołnierzem pomocniczej służby wojskowej, Działu Łączności Konspiracyjnej KG ZWZ/AK i kurierką KG AK. Podczas wojny nie była Cichociemną tj. żołnierzem Armii Krajowej w służbie specjalnej, zrekrutowanym, przeszkolonym i przerzuconym do Polski przez Oddział VI Sztabu Naczelnego Wodza, ale kurierką KG AK. 2 października 1944 roku została awansowana do stopnia kapitana, a w 2006 do stopnia generała brygady w stanie spoczynku. Skok do kraju wykonała 9/10.09.1943 r. w operacji lotniczej „Neon 4”, ekipa XXIX. Zmarła 10.01.2009 r. w Toruniu. Grób znajduje się na cmentarzu przy ul. Gałczyńskiego.
Wolontariusze naszego Muzeum, wiedzeni odezwą z wiersza “Bagnet na broń” Władysława Broniewskiego, są obecni nie tylko tam, gdzie odbywają się oficjalne uroczystości patriotyczne, ale starają się pamiętać również o lokalnych miejscach pamięci narodowej. W lasach okalających Toruń jest wiele grobów, w których w pierwszych miesiącach II wojny światowej spoczęli okoliczni mieszkańcy, zamordowani tylko dlatego, że byli Polakami. Nie jest łatwo do nich trafić, o wielu wciąż nie wiemy. Nad tymi skromnymi pomnikami nie pochylają się sztandary i nie rozlegają się salwy honorowe, my zaś w ciszy poświęcamy pomordowanym chwilę zadumy.
Sympatyków Muzeum prosimy o pomoc w stworzeniu mapy okolicznych pomników, kamieni i obelisków ku czci Polaków, straconych podczas II wojny światowej.
/Tekst i zdjęcia: Tomasz Hanuszewski MHW/
